yer bilimci değilim o yüzden sorduğunuz soruya kesin bir cevap veremeyeceğim ama deprem riski hesabında yer bilimcilerin sismik tehlike analizlerini kullandığımız için naçizane cevap vermeye çalışıcam.
öncelikle tehlike ve risk arasındaki farka bakalım.
deprem tehlikesi bir yerde beklenen yer ivmesini ifade ediyor. misal istanbul’da önümüzdeki 50 yılda yer ivmesinin 1g’yi geçme olasılığı kaçtır sorusu yer bilimcilerin alanına giriyor.
bunların hesapları için psha denilen bir yöntem kullanılıyor, açılımı probabilistic seismic hazard analysis. bunlar genel olarak tarihteki fay aktivitelerine bakılarak yapılan çalışmalar. her deprem sonrası bu modeller güncelleniyor. yanlış hatırlamıyorsam 2011 japonya depreminden sonra bu metodu eleştiren birkaç makale vardı. deprem olan bölgede bu derece büyük bir deprem beklenmediği için bu metodun uygun olmadığını söyleyenler var. şöyle bir makale var ilgilenen olursa:
www.sciencedirect.comsorunuza gelecek olursam dediğiniz matematiksel olarak çoooooook düşük ihtimalle de olsa mümkün. şöyle ki: bu hesaplar olasılık bazlı olduğu için şöyle işliyor: istanbul ve konya’da yer ivmesinin önümüzdeki 50 yılda 1g’yi geçme ihtimaline bakalım. misal istanbul’da %10, konya’da %1 olsun. kabaca hesaplarsak, istanbul’da 50x%10’dan 500 yılda bir, konya’da ise 5000 yılda bir bu ivmenin aşılmasını bekleyebiliriz. bu süreye return period deniyor. söylemek istediğim aslen şu: eğer return period’ı yeterince uzun tutarsanız dünyanın her yerinde her ivmenin aşılma olasılığı var diyebiliriz. bunun olmaması için konya’da %1 olarak verdiğim olasılığın %0 olması gerekiyor ki bu imkansız takdir ederseniz ki. çoook küçük bi ihtimal de olsa 0 diyemeyiz.
peki madem öyle, niçin binalar buna göre yapılmıyor? çünkü binaların ömrü bu kadar değil. genelde 500 yıllık return period’a karşılık gelen depremler için tasarlanıyor binalar. istisnalar var tabii ama onlara girmiyorum.
deprem riski dediğiniz olay deprem tehlikesinden farklı. deprem tehlikesi ivmenin belli bi değeri aşma ihtimalini gösterir. bina tipinden bağımsızdır. deprem riski ise binaya göre değişir.
misal. dünyanın sismik olarak en aktif yerinin bi çölde olduğunu varsayalım. deprem tehlikesi çok yüksek haliyle. ama çölde bina olmadığını farzedersek deprem riski düşük diyebiliriz.
veya istanbul’u düşünelim. türkiye’de deprem tehlikesinin daha büyük olduğu bi dünya bölge var ama deprem riskinin en yüksek olduğu yer istanbul. çünkü hem nüfus kalabalık, hem sanayinin kalbi, vs. vs. yani kaybedecek şeyi (haliyle riski) çok fazla istanbul’un.
bir de risksiz diye bi tabir kullandığınız için eklemek istiyorum. bii yapı istediği kadar “sağlam” olsun, veya deprem bölgesinden istediği kadar uzakta olsun, sıfır risk asla mümkün olmayacaktır yukarıda bahsetmeye çalıştığım sebeplerden dolayı. sıfıra çok yakın olabilir ama sıfır risk imkansız. sayısal örnek olması açısından söylüyorum, ülkeye göre değişmekle birlikte genellikle deprem sebepli yıkımlarda tolere edilen risk 10^-5 ve 10^-6 civarı. yani depremde binanızın yıkılma ihtimali yıllık 100000’de 1’den küçükse depreme karşı yeterli derecede güvende olduğunuz farzediliyor.
telefondan yazdım, yazım hatası yaptıysam affola.