bir de, fotokritige girip de yanilmayin sakin.. %95 yalan yanlis seyler var orda (okudum hepsini evet)
ve genelde de insanlar egosunu sisirmek icin takilirlar orda..
simdi bu yazacagim yaziyi tamamen amme hizmeti olsun diye yaziyorum, tamamiyle kisisel tecrubelerim dogrultusunda bildiklerimi anlatacagim, biraz uzun olacak..
arada eksik yanlis falan olursa tamamlansin isterim efenim.
neyse, temel olarak ogrenilmesi gereken, iso - enstantane - diyafram uyumudur. (diger ayrintilari da bunlari inceledikten sonra irdeleyebiliriz)
bu ucunun kombinasyonunu tam tutturdugunuzda uygun pozlamayla fotograf cekebilirsiniz.
pozlama, fotografin gereginden karanlik ya da gereginden aydinlik olmamasini saglar. pozlama, pozometre ile yapilir. orn. canon'da pozometre, -2..1..0..1..+2 seklinde gosterilir ve rakam-noktalarin altinda bir cubuk vardir. bu cubuk, sifir'in altindayken pozlamayi dogru yaptiginiz anlarsiniz.
peki bu dogru fotografi cektiginiz anlamina mi gelir? genellikle evet. ne cekmek istediginize gore degisir tabi.
* iso nerelerde etkindir?
uygun isigin oldugu yerlerde, dusuk iso kullanmak en uygunudur. temiz isikla temiz fotograf elde etmenizi saglar. uygun isikta yuksek iso kullanmak, fotografa gereksiz bir kirlilik getirecektir.
yetersiz isikta, yuksek iso kullanmak makuldur. iso, yukseldikce renk dengesinde kaymalar olur. bunu anlamanin en kolay yolu, yuksek iso ile cekilmis bir fotograftaki siyah bolgeye yakindan bakmaktir. minik kirmizi, mavi ve yesil noktaciklari gormek mumkun olacaktir. bu kirlilik, gozle gorunur hale geldiginde acaip bir rahatsizlik verir insana..
peki gece niye iso'yu yukseltiriz?
en basta belirttigim gibi iso-diyafram-enstantane birbirine bagli olculerdir. isoyu yukseltmek, enstantaneyi istedigimiz orana veya buna yakin bir noktaya cikarmamiza yardimci olur.
ornegin, konserdeyiz, kapali ortamdayiz ve isik yetersiz.
fotografi 100 iso, 40 enstantane, 4.5 diyafram ile cektik ve fotografta sarsintilar meydana geldiginden, net bir fotograf elde edemedik.
fakat, diyelim ki iso'yu 500'e cikardik, o zaman enstantane degerimiz biraz daha artacaktir, atiyorum 500 iso, 90 enstantane, 4.5 diyafram degerine sahip bir fotograf cekecektik ve makinemiz daha az sarsilacakti.
iso'yu biraz daha artiralim,
1600 iso, 200 enstantane, 4.5 diyaframla, neredeyse sarsintisiz net bir fotograf elde edebiliriz.
iso, isiga duyarlilik olarak ifade edilebilir. dusuk iso, dusuk duyarlilik, yuksek iso da yuksek duyarlilik olarak belirtilebilir. iso'nun dusuk ya da yuksek olmasi, diyafram ve enstantaneyi direkt olarak etkilemektedir. bu uc degerin birbirini kalibre etmesi icin en uygun rakamlar secilmelidir (bu da pozometremiz sayesinde olur)
-iso - sensor - noise iliskisi
dedik ki iso yukseldikce "noise" dedigimiz kirlilik artar. (hadi ornek de verelim tam olsun,
bu, nikon d200'un min. iso'daki noise ornegi, (100 iso)
a.img-dpreview.com 
bu da, nikon d200'un max. iso'daki noise ornegi: (3200 iso)
a.img-dpreview.com 
aradaki fark ne kadar yuksek degil mi?
burada sensorleri de inceleyelim, populer dslr'larda iki farkli sensor kullaniliyor, ccd ve cmos.
noise bakimindan cmos sensorler daha basarilidir ve canon - nikon ikilisinden gidersek, canon kendi gelistirdigi cmos sensorleri kullanir. bu bakimdan noise oranlarinda canon daha basarilidir. nikon, ccd sensor kullandigi icin noise orani daha yuksek.
ahan da bu, canon eos 40d'nin min. iso'daki noise ornegi; (100iso)
a.img-dpreview.com 
bu da max. iso'daki noise ornegi;
a.img-dpreview.com 
tabi burada "noise reduction" dedigimiz faktor devreye giriyor ki canon bu konuda gercekten basarili.
* enstantane nerelerde etkindir?
slr ve dslr makineler en gelismis enstantane sistemine sahiptir. teknik olarak minimum enstantane 30 saniyedir. ayni zamanda "b" (Bulb) denen bir mod vardir, bu parmaginiz deklansorde ne kadar kalirsa makineyi o kadar acik tutar (buna sonra deginelim)
maximum enstantane ise bildigim kadariyla 1/12000 saniye (saniyenin 12 binde biri.. vay be)
enstantane, sensorun onunde yer alan perdenin ne kadar acik kalacagini ve sensore ne kadar surede goruntu dusecegini ayarlamamizi saglar. orn. 1/4 enstantane, saniyenin dortte biri kadar goruntu alinacagini ifade eder. bu oranda bir fotograf cekilirken ortamda hareket eden bir sey varsa, hareketli cikacaktir. ayni fotografi 1/500'de cekerseniz, her sey yerli yerinde gorunur.
enstantanenin suresi yukselince, goruntu daha da hareketlenecektir. sure arttikca her sey akmaya baslar, ornegin geceleyin ust gecide kurdugunuz makineyi 30 saniyelik cekim moduna alip fotografi cektiginizde, alttaki yoldan gecen araclar akan isiklar seklinde gorunurler. (misal:
scenariotic.deviantart.com ) (ben cektimdi ehem:)
ancak bu fotografta zaten yuksek enstantane kullanmaniz biraz zorunlu. keza ortam karanlik ve iso'yu ne kadar arttirirsaniz artirin, (25600 bile olsa illa ki 1 saniye civarinda bir enstantane verir) yuksek pozlama yapmak durumundasiniz.
bir de ayni yerde, gunduz gunesli bir ortamda oldugunuzu dusununun. o zaman iso yavas yavas devreden cikar, diyafram gelir. bunu da diyaframi incelemeden anlatabilirim, bazen cok yuksek isikli ortamlarda, makinemizin max. enstantane degeri yeterli gelmeyebilir. diyelim ki makinemiz en fazla 1/4000 enstantane'ye izin veriyor, (saniyenin dortbinde biri, gayet yuksek aslinda) ancak cekim yapmamiz icin 6400 enstantaneye ihtiyacimiz var.. bu noktada ne yapiyoruz, diyaframi kisiyoruz.. boylece pozometre bize sifir noktasini gosteriyor ve cekim yapabiliyoruz.
ha bu yuksek enstantanenin baska ne gibi faydalari var?
ornegin f1 pistindesiniz ve formula 1 araclarini cekmeniz gerekiyor. hmm saatte 250 km'nin uzerinde hizlara ulasan bu araclari yakalamak kolay olmasa gerek.. bu noktada kullanabilecegimiz en yuksek enstantaneyi kullaniyoruz ki araclari karenin icinde dondurabilelim.. aksi taktirde ne oluyor? arac kareden kayip gidiyormus gibi gorunuyor..
iste bu noktada iso yine devreye girebiliyor. diyelim ki, ortam biraz bulutlu ve makinemiz 1/1000 enstantane degerini uygun goruyor. ancak kareyi tam tutturabilmemiz icin, daha yuksek enstantaneye ihtiyacimiz var.. ne yapiyoruz, iso'yu yukseltiyoruz, enstantane artirabilecegimiz bir bosluk doguyor.
orn: 100 iso 1/1000 enstantane 1/4 diyafram degeriyle cektigimiz fotografi, iso'yu 800'e yukseltip 800 iso 1/3200 enstantane, 1/4 diyafram ile cekerek araci karenin icinde dondurabiliriz.
yani her deger, fotografi direk etkileyecek oneme sahip.
*diyafram nerelerde etkindir?
diyafram, objektifin uzerinde bulunan perdeciklere verilen genel isimdir. objektifin teknik yapisina gore acilip kapanabilecegi max. ve min. degerler bulunur.
lensler, diyaframlarina gore 3'e ayrilirlar;
-prime lens- sabit max. diyafram
-zoom lens- degisken max. diyafram
-zoom lens- sabit max. diyafram
+ prime lens, odak araligi belli olan lenslere denir. ornegin, uzerinde sadece x mm yazar. yani zoom yapamazlar. (orn, 50mm ya da 135mm gibi)
bu lenslerin max. diyafram degeri degistirmediginiz surece sabittir.
+ zoom lens- degisken max diyafram,
bu lensler, zoom yapabilir lenslerdir ve zoom yaptikca mevcut max. diyafram degerleri degisir.
ornek olarak, canon'un kit lensini verelim;
www.dpreview.combu lensin diyaframi, max. 1:3.5 degerine sahiptir.
bu deger, 18mm'de iken gecerlidir. eger zoom yapar da objektifi 55mm'e getirirseniz, lensin diyaframi 1:5.6'ya cikacaktir. min. diyafram degeri, 18mm'de iken 1:22'dir, zoom yapip makineyi 55mm'e getirirseniz bu deger 1:38'e cikacaktir.
yani bu tur bir lensin 1:3.5-5.6 seklinde iki farkli diyafram degerine sahip olmasi, zoom yapildiginda diyafram degerinin degisebilecegini gosterir. sahsen bu tur lensleri tavsiye etmiyorum pek..
-zoom lens- sabit max. diyafram,
yukarida bahsettigimiz degiskene sahip olmayan, zoom yapsaniz da max. diyaframi degismeyen lenslere denir. orn. canon 70-200mm 1:2.8 tele objektifini verebiliriz.
www.dpreview.com(biraz extreme bir ornek oldu ama, olsun:)
bu objektifteki 1:2.8 degeri, siz degistirmedikce, zoom yapsaniz da ayni kalir ve rahat fotograf cekmek icin gayet uygundur.
peki nedir bu 1:2.8 dedigimiz sey?
"1" neye gore baz alinir?
1 maximum aciklik degeridir ve insan gozune oranla hesaplanir. insan gozunun ve gozbebeginin max. acikligina ve isik alma kapasitesine gore hesaplanir (tabi bunun da bir ortalamasi var,)
1:2.8 = 1'e gore 2.8 kere daha az isik alan diyebiliriz. diyafram degeri bize bunu ifade etmektedir.
peki diyaframin acik olmasi ve kapali olmasi ne getirir?
acik diyafram, yuksek isik alir. ayni zamanda acik diyafram, net alan derinligini gozle gorulur sekilde degistirmektedir.
ornegin, iki fotograf cekelim, ilki, 1:2.8 ikincisi de 1:7.1 oraninda olsun
ilk fotografimizda netledigimiz bolge, oldukca kucuk bir bolge olacaktir ve bu bolgenin onunde / arkasinda kalan kisimlar oldukca flu cikacaktir.
ikinci fotografimizda netledigimiz bolge, nispeten daha buyuk bir bolge olacak ve bu bolgenin onunde / arkasinda kalan kisimlar nispeten daha net cikacaktir.
yani, alan derinligi, zaman zaman arka planda gorunmesini istemedigimiz ayrintilar oldugunda kullanilabilecek onemli bir silahtir (eheh)
yine bir ornek verelim;
scenariotic.deviantart.comburada kullanilan objektif, 1:1.4 max. diyafram acikligina sahiptir ve bu oranda kullanilmistir. kedinin yuzu ve gozlerinin oldugu kisim oldukca netken, herhangi bir mudahele olmadan arka planda bulunan ayrintilardan kolayca kurtulmak mumkun olmustur.
eger bu fotograf 1:1.4 degil de 1:13 diyaframla cekilmis olsaydi, arka plandaki goruntu flu gorunmeyecek, kediye yakin bir netlikte cikacakti.
sahsen portre fotograflarinda arka plani flu tutmak bana daha hos gorunuyor, guzel bir arka planda bulunan bir konuya odaklanmissam, elimden geldigince diyaframi dusurerek arka plani da almaya calisirim.
tabi ortamdaki isik musait olmali, pozometremiz sectigimiz degerlerde fotograf cekebilecegimizi gostermeli bize.
simdi bunlarin hepsiyle yola cikarak farkli degerlerde bir kac fotograf cekelim, sonra diger ayrintilara bakalim..
fotograf 1; degerler: (pozometrenin uygun noktada oldugunu varsayiyoruz)
100 iso, 1/400 enstantane, 1:7.1 diyafram
fotografimiz oldukca temiz, cok hareketli olmayan objeler net, konu ve arka plan arasinda cok netlik farki yok..
fotograf 2;
800 iso, 1/15 enstantane, 1:2 diyafram
fotografimiz hafiften kirli, cok hareketli olmayan objeler bile hareketli gorunuyor, sabit duran nesneler net, hafif hareketli olanlar cok net degil, konunun disinda olan alan ve arka plan flu, bazi isiklar patlamis / fazla parlamis gorunuyor..
fotograf 3;
3200 iso, 1/40 enstantane, 1:9 diyafram
fotografimiz oldukca kirli, cok hareketli objeler hareketli gorunuyor, sabit olan nesneler net, konunun disinda olan alan ve arka plan flu degil.
fotograf 4;
200 iso, 1/5000 enstantane, 1:10 diyafram
fotografimiz temiz, neredeyse butun nesneler net, konu ve disinda olan alan net gorunuyor.
fotograf 5;
100 iso, 20 saniyelik enstantane, 1:14 diyafram
fotografimiz temiz, hareketli olan her sey hareketli gorunuyor, sabit nesneler net, netleme yapilan konu ve disinda kalan alan gayet net. isiklar parlamis / patlamis gibi gorunuyor..
fotograf 6;
100 iso, 20 saniyelik enstantane, 1:2.8 diyafram
fotografimiz temiz, hareketli olan her sey hareketli gorunuyor, sabit nesneler net, netleme yapilan konu daha net, disinda kalan alan flu. isiklar yine parlamis, patlamis gibi gorunurler.
simdi diger ayrintilara gecelim,
*pozometre
pozometre, fotografi cekebilecegimiz uygun degerleri veren isik olcerin adidir.
pozometrenin verdigi deger, deklansore bastiktan sonra fotografin karanlik mi aydinlik mi, normal mi gorunecegine dair bir fikir verebilir bize.
daha verdigim ornegi daha da acarak tekrarlayayim;
asagida canon'un pozometresine benzeyen semaya bakalim;
-2..1..0..1..+2
...............
deklansore hafiften dokundugunuzda, bu rakamlarin hemen altinda bir cubuk goreceksiniz. bu cubugun oldugu yere gore pozometrenin yonlendirmesine uyarak dogru pozlanmis fotografi cekebiliriz. yine ornekler uzerinden gidelim;
fotograf 1:
100 iso, 1/100 enstantane, 1:6.3 diyafram
bu degerlerle pozometrenin verdigi olcu:
-2..1..0..1..+2
........I........
cubugumuz, 0'in solundaki noktanin altinda duruyor. yani fotografin bir miktar karanlik olacagini gosteriyor bu.. diyaframi ya da enstantaneyi bir deger dusurebilir ya da iso'yu bir deger artirabiliriz. o zaman pozometremiz soyle gorunur;
-2..1..0..1..+2
..........I.......
yani tam sifirin altinda ve dogru pozlama degeri..
fotograf 2:
400 iso, 1/250 enstantne, 1:2.8 diyafram
-2..1..0..1..+2
..............I..
cubugumuz, +2'ye yakin bir degeri gosteriyor. yani fotografimiz gereginden fazla aydinlik cikacak, parlamalar ve patlamalar olacak. bu da goze rahatsizlik verecektir.
bu noktada, iso'yu ya da diyaframi dusurebilir, enstantane'yi yukseltebiliriz.
ayni fotografi su degerlerle cekmis olalim;
100 iso, 1/300 enstantane, 1:3.5 diyafram
-2..1..0..1..+2
.........I.......
yani bu sekilde dogru pozlanmis fotografi elde ederiz.
fotograf 3:
iso 500, enstantane 1/1000, diyafram 1:7.1
-2..1..0..1..+2
I/ı............
"I/ı" seklinde yazdigim sey, cubugun yanip sondugunu gosteriyor. yani degerlerimiz cok yuksek, bu fotografin oldukca karanlik cikacagi anlamina gelmekte.
pozometrenin degerini belirleyen cubuk yanip sonuyorsa, degerler ya cok yuksektir ya da cok alcaktir.. uygun degere getirmek gerekir.
(cubugun en sagda da yanip sonmesi mumkundur, bu da fotografin fazla aydinlik cikmasi demektir)
tabi her zaman uygun degerde fotograf cekilecek diye bir sart da yoktur. bir miktar karanlik ya da bir miktar aydinlik cekmek de tercihlerimiz arasinda yer almakta..
*renk degiskenleri: bunlar fotografta renklerin nasil gorunecegine dair bilgiler verecek sizlere efenim..
white balance/beyaz dengesi
fotograftaki renk dengesini tutturmamizi saglayan en buyuk etken, beyaz dengesidir. beyaz dengesi dogru yapilmamis bir fotografta renkler oldugu gibi gorunmeyecek, goze batacaktir.
makinelerde, beyaz dengesinin secilebilmesi icin ayarlanmis bir kac mod vardir. bunlar markaya - modele gore degisebilir.
peki beyaz dengesi ne ile olculur? rengin isisina gore olculur efenim. bu da, "k" yani "kelvin" ile belirlenir. ornegin gunesin yaydigi isigin yaklasik kelvin degeri, 5300k 'dir. (markaya gore degisebilir derken kastettigim buydu, bu deger 5200 ya da 5500 de olabilir yani) ayni zamanda dahili flash'larin, harici flash'larin ve studyolarda kullanilan paraflash'larin standart ayari da bu degerdedir. florasan lambanin yaydigi isigin kelvin degeri ise, yaklasik 3300k'dir. bulutlu havalarda isigin kelvin degeri ise, 7000k civarindadir.
peki bu kelvin dedigimiz sey, renklerde nasil bir etki yapar?
burada sunu belirteyim dipnot olsun, her makinenin white balance ayari cok gelismis olmayabilir. bazi makineler kelvin rakamlarini, daha onceden ayarlanmis degerlerden bagimsiz olarak secmenize izin verir, bazilarinda ise ayarlanmis degerler disina cikamazsiniz. en fazla bunlarin arasinda otomatik white balance secenegi mevcuttur, onu secersiniz)
yaklasik olarak;
2500-3500 K tungsten ampul
3000-4000 K gunesin dogusu/batisi
4000-5000 K floresan lamba flash
5000-5500 K flash
5000-6500 K acik havada gun isigi
6500-8000 K kapali gokyuzunde gun isigi
9000-10000 K Bulutlu havada gun isigi
olarak deger verebiliriz.
kelvin'deki bu rakamlar dustukce, renkler yesil, mavi ve mora dogru giderken, rakamlar arttikca renkler sari, turuncu ve kirmiziya dogru gider.
ornegin acik ve gunesli havada 2500k ile cekilmis bir fotograf, masmavi tonlara sahip gorunecektir. lakin yine ayni ortamda 9000k ile cekilen bir fotograf da, kipkirimiz goruntuye sahip olacaktir.
gunumuzde bir cok dslr makinenin otomatik beyaz ayari, mukemmel sonucu vermemektedir bu yuzden "custom" white balance dedigimiz bir miktar ileri teknik beyaz ayari yapma fonksiyonu da mevcuttur bu cihazlarda. ilk basta komik olabilir lakin su basliga goz atabilirsiniz;
(bkz:
mac oncesinde aya zoom yapan kameraman)
bu biraz gereksiz gorundu simdi gozume, o yuzden geciyorum...
renkleri ilgilendiren diger bir etken, makinedeki dahili renk - kontrast - keskinlik vs. gibi ayarlar..
nikon'larda saturation, hue, contrast gibi ayarlar;
canon'larda saturation, color tone, contrast gibi ayarlar mevcuttur.
ornegin saturation, fotograftaki renk doygunlugunu ayarlamanizi saglar. "canli" olarak betimledigimiz renkler, yani sari, yesil, kirmizi, mavi, turuncu gibi renkler; saturation'a bagli olarak canli veya mat cikarlar.
daha dusuk saturation, daha cansiz tonlara sahip fotograf demektir. zaten saturation'u yeterince dusururseniz, elde edeceginiz fotograf siyah beyaz olur.
fazlaca yukseltirseniz, bu sefer sadece kipkirmizi, masmavi ve yemyesil bir fotograf elde etmeniz mumkundur. bunu anlamanin en kolay yolu, bir fotografi photoshop'ta incelemektir.
photoshop'ta saturation ayarlamasini kafaniza gore yapip neyin nasil degistigini gozunuzle gormeniz mumkun. (eger photoshop yoksa, monitorun renk doygunlugu ayarini azaltip cogaltarak da gorebilirsiniz)
hue, nikon'da olan bir ozellik.. renk tonunu ayarlamaniz mumkun burada. temel fotografcilikta pek gerekli olmayan bu ozellik, deneysel isler yaparken guzel sonuclar verebilir.
hue, rengin temel degerini degistirerek, genel tonun degismesini saglar. yani saturation'da belirli renklere doygunluk veriyorken, hue'da tek bir renge doygunluk veriyoruz ve fotografimiz genelde o rengin tonlarina burunuyor (linke goz atiniz;)
en.wikipedia.org:Hue_shift_six_photoshop.jpg
en.wikipedia.org:Hue.gif
canon'da bu, color tone olarak mevcut ancak hue ile ayni ozellige sahip degil. renk tonunun canliligini belirlememizi saglamakta. genelde yine "canli" dedigimiz renkler daha belirgin, daha bir goz aliyor bu ayarda.
kontrast, fotograftaki kontrast degerini degistiriyor ki renklerde nasil bir etkisi olabilir? diye dusundugumuzde, aslinda gayet fazla etkisi oldugunu gorebiliyoruz.
kontrast bazi detaylarin kaybolmasina yol acip, genel bir keskinlik verir fotografa.
yine bir ornek verelim,
bir otomobilin lastigini cektiginizde, dusuk kontrasta sahip ornek fotografimizda lastigin uzerindeki marka-model-ozellik bilgisi okunabilir durumdadir. ancak kontrasti artirip bir ornek fotograf daha cekersek, bu bilgilerin okunamayacak derecede gorundugunu farkederiz. yani, sadece "canli" renklerde degil; beyaz, siyah ve ozellikle "gri" uzerinde etkiye sahip bir ozelliktir kontrast..
renkleri etkileyecek butun bu ozellikler, bence, fotografa sonradan bir mudahele yapilmayacaksa kullanilmalidir. eger ki fotografi dijital ortamda isleyecekseniz, renk dengesini bozacak bir mudahele ya da ayar degisikligi yapmamaniz, daha guzel olacaktir. cunku yapilan bu tarz degisiklikler bir cok rengin yanlis gorunmesine yol acacaktir.
hmm.. bu noktada durup dusundum de, simdilik aklima baska pek bir sey gelmiyor acikcasi..
umarim yardimi olur (=