amerika'nın dünya ekonomisini domine etmesiyle ilgili. bir çok ülkenin baya sağlam dolar rezervi var, dolar uluslararası bir çok işte kullanılıyor. değer kaybedince otomatik olarak çoğu ülke zarar görüyor. ayrıca amerika'nın kontrol ettiği bir çok sektör bilişim, borsa vs. vs. en ufak bir yerel dalgalanmada tüm dünyada etkileniyor. amerika'nın bir çok konuda alternatifi yok dünya çapında, o yüzden diğer ülkeler peşinden gidiyor.

dünya globalleştiğinden beri tüm ekonomiler birbirine bağımlı ve bağlı hale geldi. eğer basitçe bir malın ya da hizmetin izini sürebilseydik heralde en azından 3-5 ülke ziyaret ederdik. bu yüzden dünyanın en büyük hizmet ve mal alıcılarından birisi olan amerika ekonomisinde yaşanacak bir resesyon (durgunluk) üretimlerinin düşmesine, bu da mal, hizmet alımlarının azalmasına, bu da bizim ya da diğer ülkelerin amerikaya ihracat yapamamasına sonunda da amerikadaki ekonomik durumdan kötü bir şekilde etkilenmemize yok açar; işsizlik artar, milli gelir düşer, enflasyon artar vs. sadece tek bir pencereden baktım, uluslararası para piyasasındaki hareketlenmelerin (borsamızda bulunan yabancı paranın çıkmasından vs.) yol açacağı etkilerden bahsetmek bile istemiyorum.
endişelenmeyin, amerikan merkez bankası bu durumun olmasına izin vermez zira faizleri düşüp para arzını arttırarak bu durumun önüne geçebilirler ki başkanları da geçenlerde öyle bir şeyler söylemişti.

kisa ve net: dunyada uretilen mallarin yarisi ulke disina gonderiliyor: yani international trade.
bu ticareti %3 sakatlarsan (e.g: abd resesyonu), cumle alem bundan guzel pay alir.

son 7 yilda tum dunyanin buyumesinin destegiyle ne de guzel %6x7=%42 reel buyuduysek, simdi pasa pasa birlikte yavaslayacagiz. ekonomik sistem uzun vadede ya enflasyona kayar ya da daralmaya. ara dengeyi tutturmaya calisirsin (goldilocks). yumurta kasiktan dusende kirildiginda, birinden birinin maksimumundasindir.

piyasaların birbirine bağlılığı ve ottan boktan etkilenmesi,
dolara endeksli ekonomik sistem,
ithalat-ihracat mevzuları

abi iyi de toptan batıyor olmanın mantığını çözemiyorum ben yine de.. madem herkes zararlı çıkıyor, niye bi allahın kulu çıkıp da "yahu giren hepimize giriyor, bi el atalım şu işe" demiyor

dolar değer kaybediyor diyorsunuz ama demek başka bişey değer kazanıyor. kimse uzaya bişey götürmüyor sonuçta herşey dünyada. kaybolan şey ne ve nereye gidiyor. misal benim 10 portokalım var. buna 15 domates alabiliyorsam portakalın değeri düşüp artık 10 domates alabiliyorsam demek domates değerlendi. portakalcılar batabilir ama domates değerlenir.

bunun gibi birileri batarken birileri değerlenmeli bence de. he ne olur petrole yatırırlar, altına yatırırlar. tahvile yatırırlar. olan dolar rezervi olanlara olur. ama külliyen batma olmaz bence

"dur diyelim su ise" demek icin, once yonunu kesin olarak karar vermelisin. ekonomi enflasyona mi gidiyor, resesyona mi? senaryolara bakalim:

- resesyon geliyor. ne yapabilirsin? faizleri acaip dusurebilirsin. Fed (Bernanke) su anda bunu zaten yapacak. ama bu etkisi ancak 6 aydan sonra gercek anlamda etkiliyor ekonomiyi. tren gibi dusunelim. frene veya gaza (oduna) ne kadar erken basarsak o kadar iyi olur.

amma, merkez bankalarinin ana gorevi buyumeyi (ve borsalari) yukseltmek degil. oncelikli is: enflasyondan kacmak. 2007'nin basina kadar fed'in kastigi sey buydu. bu nasil yapilir? faizleri yukselterek veya yuksekte tutarak. yani kirilgan bir ortamda resesyona yol acarak.

arti, tum ipler bir kisinin elinde degil. ekonomik buyume hukumetlerin, enflasyon ise merkez bankalarinin sorumlulugunda aslolarak. genelde hukumetler mb'lerin faiz kesmesini ister. mb'ler de "hoca iyi de enflasyon var?!" diyerek buna engel olup faizi yuksek tutmak ister.

tum bunlarin ustune: bolge ekonomileri birbirinden farkli ozelliklerde. petrolden zengin olan araplar ayri, turkiye ayri. cin'den zarar eden batililar ayri, cin'e hammadde veren afrika/japonya ayri.

yani o kadar cok ip var ki dunyada, her birini dogru yone cekmek olasi degil. ekonomik olarak daralmak elbette kotu bir sey. ama yuksek enflasyon da o kadar kotu. bu arada bu olaylarin etkilerini acikca yazmak gerekirse;

enflasyon = fiyat seviyesinin nominal olarak yukselmesi = cepteki paranin deger kaybi
resesyon = ekonomik daralma = sirket kapanmalari, isten cikarmalar = asiri resesyonda deflasyon sarmalina girme

her birkac ayda bir nehir 2 kola ayrilir. dogru yolu bilsek, "sap usta oraya!" dersin. ama bunlar ekonomideki binlerce veriden toparlaniyor. hem gecikmeli hem de alfabenin harfleri kadar "net ve anlasilir" degil. sonunda, zarar verecek boyutlara geldikten sonra fark ediyorsun.

netekim tarihte "icine girilmeden fark edilmis" resesyon yok. hepsini en erken girdikten 3 ay sonra anliyorsun. ahan da simdiki gibi.

not: efruz'un mesajini simdi gordum: derivative kontratlarin degeri dunya ekonomisinin boyutundan daha buyuk artik. derivative dedigin sey "havada duran bir kontrat" demek. yani alti bos. karsilayan bir mal yok. sen bir kagit yazip bunu birine 1 liraya satiyorsun. 3 liraya baskasi aliyor. 5 liraya da baskasi. sonra bir gun kriz cikiyor kontrat 0 ediyor. ekonomik deger kaybi yasaniyor. elbette o paralar birilerine odendi. ama mal olarak degil. birileri zengin edildi ama global olarak yavaslama baslatti. yani elma-armut hesabiyla kiyaslanacak bir konu degil

tüm dünya ekonomisinin tamamen iflası gibi bir ihtimal var mı peki bu durumda? eğer varsa sonrasında yaşanacaklar nelerdir, yeni bir düzen mi kurulur, ne olur?

bence dunya ekonomisinin cokmesi gibi bir sey olmaz. en azindan piyasa kendi kendini yok etmez. 3. dunya savasi, suyun/petrolun bitmesi, endemik virus vb dissal faktorlerin etkisiyle oyle bir cokus yasanir anca.

bunun nedenini de soyle izah edeyim kendimce: 1950lere gelinceye kadar merkantilizm vardi. yani, mal uret sat para kazan. aldigin para da devletin kasasinda altin olarak tutulurdu. yani "bu para yaramaz artik" dediginiz anda altina cevrilebilirdi.

sonra Bretton Woods falan oldu isler degisti. altinin "koruyuculugu" iptal edildi. Merkez bankalari devri basladi. Bunlarin bastigi "fiat money", yani gorunurde hicbir teminati olmayan bildigin seluloz, dunyanin deger olcutu haline geldi.

bu verinin ustune, son 10 yilda gelisen "turev urunler" piyasasi geldi. basilmasi, yayilmasi, dolasim hizi, nominal vs reel degeri vb pek cok konuda binlerce teze konu olmus kagit paranin ustune kuma geldi diyebiliriz. o kagidin %x kadar daha degerlenecegine dair iddia iceren bir baska degersiz kagit. 2. kagidin degeri de 1. cinsinden hem de. suyunun suyu.

peki aslinda ne oluyor?

dunya 100 saat calisiyor, 100 birim mal uretiyor.
para dedigimiz hede bunu bir yil 1000 liraya satiyor.
sonraki yil 1100 liraya. burda bir dalga var.
sonra turev urunler onu aliyor 2000 yapiyor.
guzel oldu bu diyen para 3000 yapiyor.
turev urun bos kalmiyor 10000 yapiyor.

bu degis tokusun 2 ana aktoru var: 1- finans sektoru 2- bu isi bilen sermaye sahipleri (para veya makine fark etmez)

bu 2 kesim, bu dev hacimden kendine %1-2 yontuyor. urettigi turev urunler %50 deger mi kaybetmis bakmiyor. o alacagi komisyonda.

goldman sachs'in gecen yil 40 bin calisanina dagittigi ortalama bonus: 650,000 amerikan dolari. maaslari ayri.

sonuc: dunya hala 100 birim mal uretiyor. cokme ihtimali bulunan sey: teminatsiz kagit (fiat) para ve merkez bankasinin faiz silahiyla mudahalesinden olusan para sistemi. bu sistem cokerse de ekonomilerin sonu gelmez. halen 100 birim uretmeye devam ederler. belki bir sure toz duman olur. ama sonra yeni bir sisteme gecilir. en zor sartlarda bile onumuzde bir ornek var: bagla paranin degerini altina, eski yuzyillardaki gibi; dusunme faizleri vesaireyi.