nerede üretiliyorsa ora belirler, yani sen katma değer üretmezsen evet devam edersin.

hiperenflasyon için dünya savaşı almanya’sı veya zimbabve.

bu durumda yaşayan ülkeler var. mesela japonya

euro, japon yeninden 130 kat fazla. ama japonlar gül gibi geçinip gidiyorlar
bizde eskiden dolar türk lirasından 1 milyon kat daha fazlaydı, bir şey oldu mu yoo

önemli olan kaç kat oldugu değil, stabilite. şu anki dünyada global kriz öncesi stabilite aramak yanlış. bu vesile ile ilk soruna cevap verelim. kriz geliyor tüm dünyaya, bir sınır yok, her balon patlayacak ve patlıyor da, likit en temizi

@dafuq

Japonların bu şekilde geçinip gitmesinin sebebi ülkede üretim olması mı? Yani benzer özelliklere sahip bir laptopu kendi paralarıyla alınmış veya üretilmiş hammaddelerle piyasaya sunabiliyor olmaları mı?

illa laptop üretimi değil, teknoloji-yoğun üretim yapıyorlar. Kıt olan mallardan üretmesi yeterli bir devletin kalkınması için, katma değeri olan. işgücü ucuz, yani emek-yoğun mallar olmaz.

sen nominal bakıyorsun gibi, 1 dolar 10 ya da 1000 yerel birim olması önemli değil, göreli fiyat seviyesi önemli.

hayır abi stabilite dedim ya. japonya gelişmiş ülke, krizlerden az etkileniyor, aynı isviçre, almanya gibi.
ama kriz çıkınca türkiye, arjantin, meksika sallanıyor.
kriz olunca çok riskliden az riskliye kayar para. yani en çok gelişmemiş nijerya, ürdün sallanır. sonra az gelişmiş türkiye, brezilya sallanır. gelişmiş japonya, ingiltere az sallanır. en gelişmiş amerika çok çok az sallanır.

evet üretim önemli ama üretmek diyince 30 sene öncesinin aklı ile fabrika falan düşünme. kafayı laptoptan az kaldır. dubai de üretiyor, isviçre de, isveç te. ama bu ülkelerde fabrika yok. isveç dünyanın en büyük ikinci giyim markası h&m sahibi ama ülkede tekstil konfeksiyon fabrikası yok. tüm dünya onlar için üretim tesisi. apple abd markası ama dünyada üretiliyor. üretim fetişisti olmak yanlış kısacası.

ne diyorduk, önemli olan stabilite. türkiyenin gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkeler arasına girmesini bizim gözlerimiz görmez heralde

arkadaslar paralari rakamlarla karsilastirmayin ne japonyanin ne de baska bir seyin ilgisi yok bununla.

para avrupada 1 burada 5 diye karsilastirma yapamazsiniz, bizim paradan 6 sifir atildi, atilmasa o zaman "para avrupada 1 burada 5 milyon" mu diyecektik? o zaman asgari ucret 1 milyar liradan fazla olacakti, avrupalidan zenginiz mi diyecektik?

veya diyelim ki turkiye'de asgari ucret 1000 lira, ne kadar kotu degil mi? ama sen butun ihtiyaclarini kirani yemegini vs. 500 liraya halledebiliyorsan zenginsin iste, oyle bir ekonomi olsa yani. o yuzden direk baska ulkelerin parasiyla rakamsal karsilastirmalar yapamazsiniz.

1 dolar ile su anda 110 japon yeni alabiliyorsunuz. bu demek mi ki japon yeni cok degersiz? hayir, japonya deflasyonla mucadele eden bir ulke 20 senedir, japon yeni cok degerli ve adamlar bizim yaptigimizin tersini, japon yenini degersizlestirmeye calisiyorlar. evet, japon yeni degeri 100 altina duserse onlarin merkez bankasi mudahale ediyor parayi degersizlestirmek icin. dusunun ki dolar 4 lira altina dustugunde bizim merkez bankasi dolari 4 lira ustune cikarmaya calisiyor gibi surreal bir durum. bu da kulaga iyi bir seymis gibi gelmesin, deflasyonun icinden cikmak enflasyon icinden cikmaktan daha zordur. herkes parasini biriktirir kimse harcamaz degerlenecek para diye, ekonomi dönmez işsizlik artar vs. her seyin fiyatinin gun gectikce düştüğünü dusunun, gida, ev fiyatlari vs. bugun parani harcayip ihtiyacin olan seyleri alir misin yoksa sonra daha ucuza alirim diye bekler misin? herkes bekleyince kimse yatirim yapmayinca calisacak is de bulamiyorsun haliyle. neyse, yani 1 dolarla 110 japon yeni aliyorsun diye rakamsal karsilastirma yapip japon yeni degersiz gibi bir cikarim yapamazsiniz, japon yeni cok degerli oldugundan problem yasayan bir para birimi.

bugun paradan 1 sifir atsak 1 euro 0.5 lira veya 50 kurus olacak o zaman ekonomimiz duzelmis mi oluyor mesela?

dovizdeki artisin siniri yok, eger ekonomiler normal ilerlerse, dolar karsiligi TL, iki ulke arasindaki enflasyon farki kadar acilir, buna ulkelerin faiz oranlari vs etki eder ama o oranlar da enflasyona bagli. amerika da enflasyon yaratmaya calisan bir ulke 2008 yilindan beri. yine bizdekinin tersi yani. bizdeki gelecek seneye enflasyon %15 olsa, amerika'da da %1.5 olsa, ekonomiler vakumda olsa baska hic bir etki olmasa seneye bu vakitler dolarin 4.86 lira olmasi beklenir. Amerika'da enflasyon artar veya turkiye'de duserse bu rakam azalir. tam tersinde artar. bu ortalama fiyattan yukari asagi hareketler ekonominin diger parametrelerinin "sagliginin" geleceginin nasil gorundugune gore degisir.

yani yurtdisindaki 500 euroluk laptopun bizde 2500 tl olmasinin rakamsal olarak iyi veya kotu yorumlanir bir yani yok. kabaca hesabi soyle yapacaksin: avrupa'da X ulkesinde yasayan biri 500 euro kazanmak icin ne kadar calisiyor, sen ulkende 2500 lira kazanmak icin ne kadar calisiyorsun.

yani euro bugun degil 5, 100 lira da olsa, avrupali 500 euro icin calistigi zaman, senin 50000 lira icin calistigin zamanla esitse sorun yoktur diyebiliriz.

bilmem aciklayici oldu mu biraz...

kriz olunca paranin cok riskliden az riskliye akacagi gibi bir genelleme de yapamayiz. 2008 tipi krizlerde gelismis ulkeler deflasyonu bertaraf etmek icin faiz oranlarini dusururler. oradaki yatirimcilar da paralarina 0 faiz veya negatif faiz alacaklarina (yani parani kenarda tutup yatirim yapmadigin icin faiz almak bir kenara ceza oduyorsun gibi yorumlanabilir) paralari gelismekte olan ulkelere akitirlar, ki zaten 2008'den beri yasadigimiz da bu bolluktu bizim bir yerde.

turkiye tarihinde bir limit olarak da dusunmek istersen, en yakin buyuk krizden, 21 subat 2001 krizi sonrasi dolar ertesi gun %52 degerlenmis liraya karsi. Bu suna benziyor, dolar su anda 4.3 lira. Bugun bir sey oluyor, yarin bir kalkiyorsun dolar 6.53 lira. 2001'de turkiye'de boyle bir olay yasandi yani.

5 nisan 1994 krizi ertesi gunu ise %25lik bir degisim yasanmis.

bunlar 1 gunluk hareketler tabii. ocak 1994 ile nisan sonu 1994 arasinda 100% fark var, yani dolarin 4.3 liradan 4 ayda 8.6 lira olmasi gibi...