want2die'a katılıyorum ama biraz daha derine, hatta eskiye gideceğim. Belki de saçmalıyorum ama göçebe kültürün buna etkisinin olduğuna inanıyorum. Konar-göçer topluluklarda konakladığın yeri bir daha görmeyeceğin için oradan ayrılırken "bal dök yala" şeklinde bırakmıyorsun, orayı sahiplenip yeterince temizlemiyorsun. Toparlandıktan sonra yalapşap bir temizlik yetiyor. Genelde konar-göçerşer bu şekilde yaşıyor. Bu yüzden hala yerleşik topluma adapte olamadığımıza inanıyorum. Benim çocukluğumda ailem köy öğretmeniydi ve evlerde tuvalet yoktu, eline ıbrığı alan ya daha önceden kazınmış bir deliğe ya da çalılara giderdi. Hani Avrupa için "Bilmemkaç yüz yıllık şeyleri ne güzel korumuşlar. Burada olsa dağıtırlar"ın kökenini buna bağlıyorum. İlk yerleşenlerin kültürü biraz yumuşasa da hala devam ediyor, insanların ruhu yerleşmiş değil. Bulunduğu yere zarar verme kültürü devam ediyor gibi. Hala çoğu insan elindeki çöpü yere atıyor örneğin.

Temizlik ve koruma ile başlayan bu sürecin 80'lerden sonra hayali ihracatlardı, işini yarım yamalak yapan birtakım insanların da "Özal zengini" olması ile çok ivmelenmesi de var. Örneğin, Ali Ağaoğlu'nun "O dönem herkes deniz kumu kullandı, çok normal bir şeydi. Ben de kullandım. Ne var ki bunda" diye bir demeci var. O dönemin modası "az iş, çok para" idi yoğun olarak. Haliyle, senin işi düzgün yaparken canın çıkınca ve bunun karşılığını alamayınca, özellikle devlet memurlarında bir "İşi kolay yapsam da zor yapsam da aynı parayı alıyorum, neden kendimi zorlayayım ki" kafası oluşuyor. Ortada düzgün işleyen denetim mekanizması da yok. Denetim mekanizması da aynı kafada çünkü, büyükler onu öğretti ona.

hukuka, adalete inanmamak bir sebep olabilir buna. insanlar nasılsa toplumun tamamı böyle diye "şimdi işi düzgün yapsam bile başkası gelecek 2 dakikada baştan savma yapıp geçecek ve aramızda ki fark ortaya çıkmayacak. salla gitsin" mantığıyla düşünüyor. buna bir de arabesk kültür de eklenince gösteriş ön plana çıkıyor ve kof , niteliksiz işler toplumun tamamına sirayet ediyor.

belli bi yerde başladı demek zor olur lakin osmanlı devleti zamanında başlayan çürüme, adam kayırma, liyakata önem vermeme gibi konular memleketi iflas ettirmişti hem ekonomik hem sosyal açıdan. bu tür durumlardan çıkmanın tek yolu dünyanın her yerinde toplumsal birlikteliktir. biz bunu bile %100 gerçekleştiremedik ancak cumhuriyetle birlikte bir nebze de olsun toparlandık. gel gör ki o da çok sürmedi sadece bir geçiş dönemi gibi oldu ancak o kadar kısa sürdü ki hiçbir yaraya merhem olmadı. sonra yine başa döndük. toplumsal birlikteliği sağlayıp gerekli hesaplaşmaları yapmadıkça da bu böyle devam edecek ne yazık ki.

Bir iki cümleyle cevap verilecek bir soru değil ama en kısa anlatımı sanırım şu:

Biz düşünme özürlü bir milletiz. ( Bunun en belirleyici nedeni; ümmetçilik geleneğimiz bana göre)
Algı aralığımız düşük. ( Beslenme, yetiştirilme ) Bağlantılı olarak umursamıyoruz (empati) umursamadıkça da umursanmıyoruz. Sonra "sen mi kurtaracan/enayilik" vb kavramlar yerleşiyor falan filan...

Şimdi yazarken başka ülkeleri düşündüm. Çok yakından olmasa da tanıma fırsatı bulduğum bizim ayarda bir ülke olan Hindistan mesela. Biz ekmek yere düşünce öpüp başımızın üstüne koyuyoruz ya, onlar eğitim araçları için aynı şeyi yapıyorlar. Şu anda bilişim ve tıp konusunda oldukça büyük farklar yarattılar.
Eğitim çok önemli. Daha önemli olan; düşünebilen, kendi karar verebilen bir toplum olabilmek.
Öğretmenler, anneler, babalar çocuklarına karar verme hakkı tanımalılar. (Sosyal mesaj değil valla, rica-tavsiye :)

bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmak gibi kötü bir huyumuz var. bu da sebeplerinden biri olabilir.

disiplin toplumu diye bir sey var. türkiye modernleşmeyi, batıda oldugu gibi deneyimlemedi. bu durumda, toplum modernitenin hızarından gecemedi. bu sebeple bize özgü degil aynı sorun, batı dışı modernleşme deneyimlerinin hepsi, hindistan, güney amerika ve afrika da aynı durumda.

Yemek yapmayı bildiğin halde seni değil de eşeğin tekini askeriye kantinine koyarlar. Neden? Çünkü adamı. Devlet bildiğin akraba şirketi gibi. kendi adamlarını kendi memleketlilerini tutuyorlar.

Birde cahillik. Aşırı dozda cahillik. Bilmediği halde haklı çıkma çabası. Ve bu uğurda her türlü piçliği yapma. Genlerde var.