Devlet hastanesi devlet üniversitesi gibi kavramlar yok. Haliyle ücretsiz hastane sigortanız yoksa yok. O da bize gelen özel sigorta sisteminden. Eyalet üniversiteleri var fakat onlar da nispeten ucuz, ücretsiz değil (ucuz derken yine birkaç bin usd) (bkz: community collage) Aslında amerikadan daha beter bir ülke varsa o da türkiye. Türkiyede paranız yoksa devlet size bakıyor mu sanki? Yeşil kartın sizi ancak ölmeyecek düzeyde tuttuğundan eminiz heralde. Bir de üzerine emeğinizin kaçta birine çalışıyorsunuz?

Yanlis surada yapiliyor. Turkiye de universite okumasan bir hicsin. Hayatin kaydi demek. Gerci unv okusan da bir sey olamazsin ama en azindan tunelde isik olur. Dolayisi ile bizde universite okumak olmazsa olmaz

Amerika da ama durum farkli. Unv okumasan da siradan bir ise girsen de evini arabani rahat rahat alirsin. Disarida yemegini yersin sosyal etkinliklere katilirsin.

Bu yuzden adamlarda universite olmazsa olmaz degil. Git su tesisatcisi ol cok iyi kazanirsin. Unv okumam sart degil. Dolayisi ile eger unv okuyacak isen ya kendin zengin bir aileden geleceksin ya da gercekten basarili olup burs alacaksin.

Amerikadan bildirdim

Bu arada hicsin derken toplumda bize dayatilan kavramlara gore soyluyorum. Unv okumayan arkadaslari rencide etmek istemem. Kisa zamana kadar son durumj bilmiyorum ama askerlik bile 18 sonra 15 aydi unv okumayanlara. Devler bile bu sekilde bakiyordu olaya.

Soylediginiz bir cok seyi vermiyor devlet abd'de, dolayisiyla sosyal devletin en el ayak cekmis hallerinden biri mevuct. Saglik sigortasi durumu olmayanlara var; obamacare olmasi lazim, yasli bakim hizmeti sanirim sigortaniz karsiliyorsa var, abd'de ise baslarken pazarlik edilecek en onemli konulardan biri sigorta paketi zaten, issizlik maasi var (belli bir sure), ucretsiz universite community collage uygun sanirim ya da ucretsiz, yasadiginiz eyaletin eyalet univ giderseniz epey cuzi bir miktar odeniyor, onun disinda student loan alabiliyorsunuz bankalardan, son olarak emeklilik konusunda sirketlerin farkli uygulamalari var, genelde bildigim kadariyla hem sirket sizin adiniza bir miktar para koyuyor hem siz bir miktar fona para koyuyorsunuz. Uygulamalari, ozellikle yillik vergi beyannamesi olayini cok iyi bilmek lazim yoksa ciddi meblaglar kaybedebiliyorsunuz.

Sosyal devlet anlayisi neredeyse yok. Vergiler dusuk ama karsiliginda saglik hizmetleri, universiteler vs her sey parayla.

Amerika bu konuda çok eleştirilen bir ülke ancak kurulan sistemin yanlış veya eksik olduğunu düşünmüyorum. Türkiye'de doğmuş, büyümüş ve bu ülkenin gerçeklerine göre olayları değerlendirecek bir insan Amerika'daki sistemi çok absürt görebilir tabiki ama olaya farklı bir açından bakmak gerekiyor.

İlk olarak Amerika'da bir insanın yıllık kazancı Türkiye'dekine göre çok yüksek. Şu anda yaklaşık 5-6 katı kadar diyebiliriz. Alım gücü de olarak da buna yakın seviyelerde. Yani birçok kişi çok rahat bir şekilde sağlık sigortası primini ödeyerek sağlık hizmetlerini alabilir. Bazı insanlarda umursamazlık, benim başıma gelmez nasıl olsa deme gafleti vardır. Amerika'da da bu tarz insanlar çok düşük primli sağlık sigortaları yaptırabiliyorlar veya hiç yaptırmayabiliyorlar. Sonuç olarak kanser gibi sıkıntılı bir hastalığa yakalanırlarsa sigortaları ödeme yapmadığı için yüzbinlerce dolar masrafla karşı karşıya kalabiliyorlar. Şimdi burada sorun sistemde mi yoksa daha az harcama yapmak için risk alan bireyde mi?

Türkiye'de ise bu sistem şu şekilde işliyor. Sizin ne iş yaptığınız, ne kadar kazandığınız önemli olmadan belli bir sağlık ve emeklilik sistemi içerisine dahil ediliyorsunuz. Bu sistemden çıkıp farklı bir sistem tercih etme şansınız yok. Eğer isterseniz ekstra olarak özel sağlık sigortası veya bireysel emeklilik seçebilirsiniz fakat devletin sunduğu hizmetleri almanız zorunlu. Yani devlet size bir nevi düşük kalitede sağlık ve emeklilik sistemini zorla satıyor. Siz de sosyal devlet kisvesi altında günlerce hastanede sıra bekleme, senelerce çalıştıktan sonra 1200 lira gibi komik emeklilik maaşı alma rezilliklerine katlanıyorsunuz.

Bu üniversite gibi kurumlarda da aynı bana göre. Türkiye'de evet verginizden kesilen gelirlerle bedava eğitim veriliyor ancak aldığınız eğitimin kalitesi ortada. 2-3 devlet okulu hariç okulların hiçbiri kaliteli bir eğitim ortamı sağlayamıyor. Öte yandan birçok vakıf üniversitesi bu konuda çok daha iyi.

Sonuç olarak bence sosyal devlet uygulaması Türkiye gibi ülkelerde, devletin vatandaşına bir nevi sen kendin için neyin iyi olduğunu bilemezsin, biz senin çalışmanın karşılığını büyük bir oranda alır ve senin için sana sağlık, eğitim vs. hizmetlerini ücretsiz veririz diyerek vatandaşını salak yerine koymasıdır. Sağlıklı işleyen bir liberal ekonomi modelinde bu tarz hizmetler özel kuruluşlarca verilmelidir. Türkiye gibi bazı ülkelerde illaki devlet tarafından veriliyorsa da vatandaşa bu sistemlerden çıkıp alternatiflere yönelme şansı verilmelidir.

Dipnot: Türkiye mesela bu anlayışın bokunu çıkarıp herkese çalışmayanlara da mecburi sağlık hizmeti verip GSS'ye bağladı. Sistem o kadar kötü ki eğer aylık priminizi ödemezseniz tedavi olamıyorsunuz ama her türlü borcunuz yazılmaya devam ediyor. Çalışmayan bir insanı zorunlu aylık sigortaya bağlayıp onları borçlandıran başka bir ülke var mı emin değilim.

@synthetic a priori evet, dediğin gibi olabilir. yani insanlar sorumsuzca sigorta yaptırmıyor olabilir. Bilmediğim için soruyorum. diyelim ki herşeyi olması gerektiği gibi yaptırdın. güzel bir sağlık sigortan var. primleri ödüyorsun vs. bu sigorta poliçesi illaki bir süre sonra yenilenecek. o zaman ne oluyor?

Yani şunu demek istiyorum. Bir sigortan varken kanser oldun ve tedavi gördün. bir sonraki poliçede sen artık yüksek riskli gruba giriyorsun ya da sen zaten kansersin diyerek bu primler daha da yükseliyor mu? ya da sigortanı yenilemekte zorlanıyor musun?

bu kanser ve sağlık sigortası konusunda breaking bad sanırım çok büyük ip uçları veriyor. iyi bir kariyeri olan devlet memuru bile olsan tam kapsayıcı bir sağlık poliçesi yaptırmak anladığım kadarıyla çok büyük maliyet. (yanlış anlamış olabilirim) Walter white'ın tedavi msarafları vs. ya da sigortası karşılamadığı için fizik tedavi göremeyen hank'in masrafalarını walter'ın karşılaması örneği böyle anlamama sebep oldu.

(Bu arada Türkiye'de sistem şahane demiyorum. Amerika'da yaşamayı bende isterim ama bu sağlık sistemi konusu ve Eğitim sistemi benimde hep aklıma takılan bir konu)

Benim gözümü en korkutan konulardan birisi sağlık sistemiydi.Bir nevi aydınlanmış oldum.Bence ortada bir sosyal devlet anlayışı olmalı.Fakat bu bizdeki gibi değil almanya,isviçre,kanada vs. gibi ülkelerde uygulanan model olmalı.Avrupa ülkelerinde sosyal devlet anlayışı ciddi anlamda kuvvetli.Ben ise böyle şeyleri seviyorum.Devlet bu tarz işlerden ne kadar elini ayağını çekerse bence o kadar korkutucu oluyor.İnsanın başına ne zaman ne geleceği belli değiş çünkü.
Son olarak bizim ülkemiz bu sosyal devlet anlayışından elini ayağını çekmeye başlıyor.Şehir hastaneleri,gss primleri vb. konular bunun en büyük örneği malesef.

Yalniz bu

"Unv okumasan da siradan bir ise girsen de evini arabani rahat rahat alirsin. Disarida yemegini yersin sosyal etkinliklere katilirsin."

Kesinlikle dogru degil. Elektrikci, tesisatci vs isen (ki skilled worker diye gecer bunlar) evet, ortalama beyaz yaka kadar kazanabilirsin ama atiyorum tezgahtarlikla, garsonlukla kolay kolay bir sey kazanilmaz. Anca atiyorum new york'un sosyete restoranlarinda masa basina 100-150 dolar bahsis birakan restoranlarinda olman lazim.

Araba almak cidden kolaydir cunku arabanin ve benzinin kisi basi gelire kiyasla en ucuz oldugu yerlerden biridir ama ozellikle buyuk sehirlerde ev almak got ister, saati 8 dolara 7/11'da calisarak olacak isler degil.

adamlar obama, clinton için komünist diyor. ne kadar sosyal devlet olabilir?

@draconas

Sigorta şirketlerinin hastalığın çıktığı zaman seni sigortadan çıkarma gibi bir opsiyonları yok. Eğer sigorta priminin hesaplanmasından sonra ortaya çıkmışsa hastalığın aynı şekilde devam ediyor.

@fortisvit

Çok küçük eyaletler hariç saati 8 dolara çalışan çok az. 8 sene önce Virginia'da saati 11 dolara cankurtaranlık yapmıştım ben. Ev almak çok zor ama Türkiye'deki kadar zor değil. Morgage sistemi çok sağlam. Eğer stabil bir işin varsa oldukça basit. Herhangi bir yerde kasiyer olarak çalışan bir asgari ücretli çok rahat bir şekilde karnını doyurup güzel yemekler yiyebilir, araba alabilir ve az bir şey sosyal etkinliklere katılabilir bu doğru. Hatta biz iki arkadaş gitmiştik ve 3 aylığına 2000 model Ford Focus'u 600 dolara satın alıp dönerken 300 dolara satmıştık.

@synthetic a priori

elbette hastalığım yoksa normal şartlarda değerlendirilirim. fakat şunu demek isitiyorum. örneğin şu anda sigortam var ve ölümcül tehlikesi yüksek, tedavisi masraflı bir hastalığa yakalandım diyelim ve seneye sigortamı yenilemem gerekiyor. o durumda sigorta şirketi ne yapıyor.

yok arkadaş sen kansersin, sen aidsin ya da ne bileyim böyle açık açık demiyorda sen riskli gruptasın, bir ayağın çukurda gibilerinden bir tavır içine giriyor mu? yoksa devam eden sigortamı iptal edecek halleri yok.

benim merak ettiğim yenilenme zamanında ne oluyor?

benim tahminim çok yüksek ihtimaller sigorta primlerin yükseliyordur, belki uçuk rakamlara kadar çıkıyordur.

@draconas

elbette ki sigortanı yenileteceğin zaman ağır bir hastalığa yakalanmışsan sigorta primlerin çok daha yüksek olacaktır.