Marulun ki can değil mi?
Bu soruyu soran bir tek ben olamam herhalde.
Hayvanı yemeyen marulu nasıl rahatça yiyebiliyor?
bir filmde vardı. sadece ağaçta dalından kendiliğinden düşen meyveleri yiyorlardı. iş oraya kadar gitmişti yani.
Bununla ilgili güzel başlangıç kitapları var
Dediğin sorun şundan çıkıyor, örneğin konuşurken "canlılara zarar vermeyelim" diye hızlıca kolaylık olsun diye kullanılıyor, bu kullanım da doğal olarak insanların kafasında marul da canlı tavuk da canlı bağlantısı kuruyor fakat canlılıkta kastedilen "hissedebilen canlılar", marulda hücresel düzeyde bir canlılık var, saçımız ve tırnağımızda olduğu gibi evet uzuyorlar fakat bir sinir sistemine sahip değil marul
Kısaca hissedebilen canlı ne demek, tavuğu kovalayınca korkup kaçıyor, kafese kapatınca strese giriyor, kendi kümesindeki diğer tavukları tanıyabiliyor, yaralanınca acıyı hissedebiliyor, dediğin gibi marul ile tavuk arasındaki çizgi buradan çekilebilir
Bir canlı ne kadar insana benziyorsa, o kadar kolay empati kurulabiliyor. Mesela maymun çoğunkültürde yenmez. Adeta yamyamlık gibi. Ama yiyenler de var. (Yamyamlık olannkültürler gibi)
Köpek yiyen millet sayısı daha fazla. Koyun yiyen daha da fazla. Tavuk yiyen daha daha fazla. Bu şekil artıyor...
Balık yemenin yasak olduğu kültür çok az mesela...
Sebzeler ise konuşmuyor, yürümüyor, daha az ortak noktamız var...
Tibetteki bazı budist keşişler mesela kök bitkilerini dahî yemez. Bir canlının tamamen yok edilmesine karşı oldukları için... Ancak, bitki kısmı budamayla vs. zarar görmediği için, meyveleri ve yaprak sebzeleri, çayları ve kök olmayan baharatları tüketirler.
Hayvanlar aleminin tümü gibi insan da biyolojik olarak besinini başka canlılardan sağlamakta. Ama etik ve estetik değerleri olduğu için mesela ineğinyer ama kediyi köpeği besler, bakar. Marulu yer ama begonyayı besler, bakar...
Sinir sistemi olan ve olmayan canlıları acı cekme bakımından aynı kefeye koyamayız. Uzunca açıkşamaya üşendim chat gpt:
1. Bitkiler ve Hayvanlar Arasındaki Farklar
Sinir sistemi: Bitkilerin sinir sistemi yoktur, bu nedenle şu anki bilimsel anlayışa göre acı çekemezler. Hayvanlar ise merkezi sinir sistemine sahiptir ve bu sistem aracılığıyla acı, korku, stres gibi duyguları hissederler.
Bilinç: Hayvanların birçoğunun bilinç düzeyi, sosyal bağları ve öğrenme yetileri vardır. Bitkilerin bilinçli olduğuna dair bilimsel bir kanıt yoktur.
Bu yüzden, birçok insan için hayvanları yemekle marulu yemek aynı etik kategoriye girmiyor.
2. Veganların Yaklaşımı
Veganlar genellikle “acı çeken varlıkları” yememeyi amaçlar. Yani mesele sadece canlı olmak değil; acıya duyarlılık.
3. Ekolojik Boyut
Bir başka önemli nokta şu: Hayvanları yemek için önce bitkileri hayvanlara yedirmek gerekiyor. Örneğin, 1 kilo et üretmek için yaklaşık 15 kilo bitki (örneğin mısır, soya) gerekiyor. Bu, aslında daha fazla bitkinin ölmesi demek. Yani sadece etik değil, çevresel olarak da doğrudan bitki yemek daha verimli ve daha az zararlı.
4. Felsefi Bir Yanıt
Bazıları şöyle der: “Hiçbir şey yememek mümkün değilse, en az zarar veren yolu seçmeye çalışalım.” Burada “zarar azaltımı” ilkesi devreye girer. Mükemmel olmak mümkün değil ama daha az zarar vermek çoğu zaman mümkündür.
---
Sonuç:
Evet, marul da bir canlıdır ve onu yemek de teknik olarak bir “canlıyı tüketmek”tir. Ama hayvanlarla marul arasında hissedilen etik fark, onların bilinç, acı çekme ve duyusal deneyim kapasitesine dayanır. O yüzden bu konuda endişe taşıyan insanlar genelde mümkün olan en az acı veren beslenme tarzını seçmeye çalışır.
vejeteryan olmanin benim acimdan argumani su. ve cok net olarak en azindan memelileri yemeyi birakmamiz gerektigini dusunuyorum, ama ben de hala yiyorum.
canlilarin arasinda seviye farkliligi var. memeliler gibi sosyal ve duygu kabiliyetine sahip canlilari hapsedip, sonra da kesip yemek etik acidan sikintili. etik dedigimiz sey tam olarak bu zaten. yani ben sana vurup seni oldurmemeliyim. neden? cunku sen kompleks duygu ve dusunceleri olan degerli bir canlisin. sana rahatsizlik verdigimde bunun nasil bir sey oldugunu bilebiliyorum.
yani marulu kesip yediginde cani acimiyor. hadi diyelim cani aciyor, kesilip yenilecegini anlayip psikolojik aci cekemiyor. bir yere kadar balik ve tavuklarin da kognitif kapasitesi dusuk oldugu icin olduklerini cok anlamayacaklarini, ve sadece o aciyi ve korkuyu o anda hissedeceklerini dusunuyorum. ancak bir insan olecegini anladigi anda aci cekmeye baslar. insanin kognitif kapasitesi onu ait oldugu uzay-zamanin otesine tasir.
memelilerde de benzer bir gelismislik oldugunu dusunuyorum. yani koyunlar, danalar bir baliktan, tavuktan cok daha kompleks. ve dolayisiyla stres yasayabileceklerini ve olum korkusu yasayabileceklerini dusunuyorum. bu nedenle etikten gelen bir arguman var. dedigim gibi ben bunu gorebiliyorum su anda ve secenegim varsa kirmizi eti tercih etmiyorum. ama kati bir vejeteryan degilim hala. belki bir gun.
Chatgpt yasaklansın, zekası olan burada paylaşmaz.