Dil bilişi döver
Peki anlatabildiğimiz kadar mi varız, anlatamadığımız kadar mı?
insanoğlu acizin önde gideni...
Varız diyebilmek mümkün değil, sonsuzluğun yanında...
Ikisi de birbirini besler. Iki ayak uzerinde durma ile baslar, alet yapma ile devam eder. Bilissel yetenekler iyice gelismeye baslar, iletisim yetenekleri kuvvetlenir, bu bilissel becerinin daha ivmelenmesine yol acar, vs vs. Beynin evrimi bir dongu seklindedir. Hangisi daha onceydi bilmek cok mumkun degil. Homo sapiens'in konusmasinin onunde bir engel yoktu, Neandertallerden pek emin degiliz.
Hayvanlarda dil yok ama biliş için aynı şeyi diyemeyiz özellikle şempanzelerde. Öyleyse dilden önce dilin ortaya çıkması için gerekli kapasite ve hazırlık.
Biliş dilin öncülü ama dil bilişi besler.
Bu psikoloji ve dilbilimde hala üzerine çalışılan bir konu. Karşıt görüşler ve bu görüşleri destekleyen farklı bulgular var. Linguistic relativity bunlardan biri.
Whorf, Gleitman, Papafragou, Pinker ve Boroditsky'nin makalele ve kitaplarına bakabilirsiniz.
Önce biliş sonra dil sonra daha boyutlu biliş.
Papağan ve saksağan da konuşuyor ama ne dediklerinden haberleri yok, köpek havlıyor ama ne dediğinden haberi var.
Önce masayı düşünüyorsun sonra masa yapıp ona masa diyorsun. masa objesi masa kelimesiyle senin bilincinde imaj olarak yer alıyor. Bir noktada değil birden fazla noktada kayıt altına alınıyor. Ondan sonra yaşam tarzına göre, düşündüğün konuya bağlı olarak (bütünün içinde) masa kelimesiyle farklı farklı ifade içeren imajları geri çağırıyorsun.
Diyelim koltuk objesiyle hiç tanışmadın. biri "koltuğun altında şu var" dediğinde kolunu kaldırıp koltuk altına bakarsın. konuşmayı yeni öğrenen çocukların bizi gülümseten ifadeleri aslında dil ve biliş durumlarının tatlı örnekleri. bu koltukaltı hikayesini ben bizzat yaşadım mesela. çocuk kolunu kaldırıp koltukaltına baktı :)
Dil bilişin gelişmesinde birincil etken ve biliş de dilin gelişmesinde birincil etken.
Peki, anlatabildiğimiz kadar mı varız anlatamadığımız kadar mı;
anlayabildiğimiz yer ve boyuttayız.